Ήταν κάποτε ένας άντρας που ερωτεύτηκε παράφορα μια νεράιδα. Μα όταν η νεράιδα πέθανε, η ζωή του έχασε κάθε νόημα. Ζήτησε τότε, να τον θάψουν ζωντανό σε όρθια θέση δίπλα της, ώστε να την προστατεύει αιώνια.

Ο ερωτευμένος άντρας -θαμμένος βαθιά μέσα στη γη- μεταμορφώθηκε σε ρίζα, που έμοιαζε με στριμμένη ανθρώπινη φιγούρα από την οποία βλάστησε ένα παράξενο φυτό.

Όταν οι άνθρωποι το είδαν για πρώτη φορά πίστεψαν ότι είχε υπερφυσικές δυνάμεις, καθώς όποιος επιχειρούσε να το ξεριζώσει, η ανθρωπόμορφη ρίζα του έβγαζε μια δυνατή στριγκλιά που μπορούσε να τον τρελάνει ή ακόμα και να τον σκοτώσει.

Το ονόμασαν “mardum guis”, δηλαδή «φυτό του ανθρώπου».

Με τον καιρό, το φυτό αυτό εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο, και το όνομά του, μεταφερόμενο από στόμα σε στόμα, εξελίχθηκε ηχητικά σε “μανδραγόρας”. 

Ο μανδραγόρας, που εμφανιζόταν σε δύο μορφές—μια «αρσενική» με πικάντικο άρωμα και μια «θηλυκή» με γλυκό άρωμα, αποτέλεσε πολύτιμο φάρμακο στα χέρια των γιατρών της εποχής. Ο Διοσκουρίδης τον πρότεινε ως φάρμακο αναισθησίας για τις επεμβάσεις (Dioscorides "De materia medica" ), ενώ ο Ιπποκράτης ως αντικαταθλιπτικό (Hippocrates, vol VIII, "Places in man").

Χειρόγραφο Μανδραγόρα 7ος αι.- Dioscorides De materia medica, Biblioteca Nazionale, Naples

Ωστόσο, η περίεργη εμφάνισή του -με τη δεσμευμένη ανθρώπινη φιγούρα στη ρίζα του- πυροδότησε πεποιθήσεις και δεισιδαιμονίες σύμφωνα με τις οποίες, το φυτό έκρυβε τεράστιες μαγικές δυνάμεις, ικανές να επηρεάσουν σώμα και πνεύμα. 

Πραγματικά, οι μάγισσες λάτρεψαν τον μανδραγόρα και τον χρησιμοποιούσαν αδιάκοπα για να φτιάξουν ερωτικά φίλτρα και παραισθησιογόνες "ιπτάμενες αλοιφές" που- όπως πίστευαν- τους έδιναν τη δύναμη να πετάνε. 

Οι απόκρυφες τελετουργίες των μαγισσών έδωσαν πρόσθετη μυστικιστική γοητεία στο φυτό και οι άνθρωποι άρχισαν να το χρησιμοποιούν και αυτοί με μανία. Μάλιστα, για να αντιμετωπίσουν την επικίνδυνη διαδικασία της συγκομιδής του, αφού ήταν γνωστό ότι αν η ρίζα του ξεριζωνόταν με λάθος τρόπο, μπορούσε να προκαλέσει κακή τύχη ή ακόμα και θάνατο, επινόησαν ένα τέχνασμα: Αντί να ξεριζώσουν το φυτό οι ίδιοι, έδεναν τη ρίζα σε ένα σκύλο και στη συνέχεια απομακρύνονταν. Τραβώντας το ζώο από μακριά, ο μανδραγόρας εκριζωνόταν χωρίς να κινδυνέψουν.

Από τη στιγμή που λύθηκε το τεράστιο αυτό πρόβλημα, ο μανδαγόρας αποτέλεσε τη θαυματουργή λύση για κάθε πρόβλημα που τους βασάνιζε.

Πολλοί τον φορούσαν ως φυλαχτό, κρεμασμένο στο στήθος σε μικρά σακουλάκια, για να ελκύσουν τον έρωτα και να διώξουν την κακοτυχία και τη ζήλια.

Κάποιοι, όπως η Κλεοπάτρα, έπιναν μανδραγορίσιο κρασί για να κοιμηθούν:

"Δώσε μου να πιω μανδραγόρα,

για να κοιμηθώ αυτό το μεγάλο κενό του χρόνου

που ο δικός μου Αντώνιος θα είναι μακριά" (Σαίξπηρ, “Αντώνιος και Κλεοπάτρα”, Πράξη Ι, Σκηνή 5).

Κάποιοι άλλοι, όπως η Ιουλιέτα, για να θρηνήσουν:

"…Ω, Θεέ μου! Δεν είναι εύκολο όταν ξυπνάω, να αναπνέω αυτά τα μιάσματα,

να ακούω αυτά τα χυδαία μουγκρητά που συνήθως κάνουν τους θνητούς να σπαράζουν,

εκείνες οι κραυγές που μοιάζουν με τα παράπονα του μανδραγόρα όταν σκίζεται από το έδαφος…" (Σαίξπηρ, “Ρωμαίος και Ιουλιέτα”, Πράξη IV, Σκηνή 3)

Υπήρχαν και εκείνοι που εμπνεύστηκαν από τους θρύλους του μανδραγόρα και έγραψαν ποίηση:

“Τα φαντάσματα παίρνουν μορφή-ω μην τους αγγίζεις -

Είναι φρικτό θέαμα για μια κοπέλα,

Καραδοκούν στο μίσχο του σαρκώδους μανδραγόρα,

που ουρλιάζει όταν το ξεριζώνουν τη νύχτα!" (Lalla Rookh, 1817, Thomas Moore (1779–1852)

Επιπλέον, επειδή ο μανδραγόρας εκτιμήθηκε για την υποτιθέμενη ικανότητά του να αυξάνει τη γονιμότητα, ειδικά για όσους ήθελαν αρσενικούς απογόνους, μερικοί πονηροί, όπως ο Καλλίμαχος- που υποστήριζε ότι: "Η ρίζα μπορεί να κάνει θαύματα, αλλά μόνο όταν χρησιμοποιείται με μυστικότητα και πίστη"- εκμεταλλεύονταν την πίστη των γυναικών στις μαγικές ιδιότητες που είχε το μονάκριβο- γι’ αυτές- βοτάνι, για να τις εξαπατήσουν και να κοιμηθούν μαζί τους ( Νικολό Μακιαβέλλι , La Mandragola).

Η δημοφιλία του μανδραγόρα ήταν τόσο μεγάλη που στη Γερμανία έφτιαξαν ακόμα και κούκλες από τις ρίζες του, τις οποίες ονόμαζαν Alraun και τις τάιζαν καθημερινά με γάλα ή κρασί- σαν να ήταν ζωντανές- για να τους φέρουν τύχη και υγεία.

Με τον καιρό και την πρόοδο της επιστήμης, η διαδρομή που ο μανδραγόρας διήνυσε μέσα στους αιώνες απογυμνώθηκε από τον μύθο.

Οι ερευνητές ανακάλυψαν πως δεν είχε καμία υπερφυσική δύναμη. Είναι ένα φυτό που ανήκει στην οικογένεια Solanaceae και περιλαμβάνει δύο κύρια είδη: Mandragora officinarum, που ανθίζει την άνοιξη και Mandragora autumnalis, που ανθίζει το φθινόπωρο- ενδεχόμενα, οι “αρσενικές” και “θηλυκές” του μορφές- και οι παραισθησιογόνες και κατασταλτικές ιδιότητές του, οφείλονται στα αλκαλοειδή που περιέχει, όπως η σκοπολαμίνη, η ατροπίνη και η υοσκυαμίνη, ουσίες που προκαλούν παραισθήσεις, καταστολή και σε υψηλές δόσεις το θάνατο.

Έτσι, ένα φυτό που άλλοτε ξυπνούσε φόβους και πάθη, σταδιακά απομυθοποιήθηκε.  

Τελικά, ίσως η πραγματική δύναμη του μανδραγόρα να ήταν πάντα στην ανθρώπινη φαντασία, εκεί που ο μύθος και η αλήθεια συνυπάρχουν για να θρέψουν την ψυχή. Ωστόσο, δεν παύει να αποτελεί παράδειγμα της ευκολίας των ανθρώπων -που στερούνται της απαραίτητης γνώσης- να αποδίδουν σε υπερφυσικές δυνάμεις, οτιδήποτε αδυνατούν να συλλάβουν με τη λογική.

Πηγές & Περισσότερες πληροφορίες για τον μανδραγόρα, στους παρακάτω συνδέσμους:

1. Mandrake – The Scream of Death
2. Myths and mandrakes
3. The love potion ...
4. Μανδραγόρας το ανθρωπόμορφο βοτάνι
5. The Solanaceae II: The mandrake (Mandragora officinarum); in league with the Devil

Φωτογραφίες:

1. Mandragora tied to a dog, from Tacuinum Sanitatis (1474).
2. Dioscorides De materia medica ―7th century manuscript., Biblioteca Nazionale, Naples.

ΜΟΝΟ ΝΕΑ🌸