Το αυτοκίνητο άρχισε να βγάζει καπνούς και σταμάτησε στη μέση του κακοτράχαλου αγροτικού δρόμου. Φοβήθηκα ότι θα πάρει φωτιά. Βγήκα έντρομη έξω και το κοίταζα από μακριά να ατμίζει, όταν άκουσα τον βαρύ ήχο ενός κινητήρα. Εμφανίστηκε ένα McCormick 310 ίππων, που λίγο έλειψε να ανατραπεί όταν πετάχτηκα μπροστά του με τα χέρια ανοιχτά. Στο τιμόνι ήταν ο Μάκης, ο Πρόεδρος της τοπικής κοινότητας.

«Ρε Γιάννα, με κοψοχόλιασες!» φώναξε και μου έδωσε το χέρι να ανέβω στην καμπίνα. «Πώς βρέθηκες εδώ κάτω;»
«Άσε, Πρόεδρε… πήρε φωτιά το αυτοκίνητο. Με πας μέχρι τη Ραχούλα να δω ποιον θα βρω να βοηθήσει;»
«Άκου λέει…»

Στη διαδρομή η κουβέντα γύρισε στα παλιά, τότε που οι έλεγχοι του ΟΠΕΚΕΠΕ για τα ανύπαρκτα γελάδια είχαν ξεσηκώσει τον τόπο.
«Πανικός είχε γίνει!» είπε ο Μάκης και συμπλήρωσε: «Δέκα άτομα είχαν κάνει ψεύτικες δηλώσεις και έλεγξαν ολόκληρο το χωριό».
«Αφού είχαν δηλώσει τρεις χιλιάδες γελάδια και υπήρχαν μόνο εξακόσια! Και τι χαμό έκαναν να συμπληρώσουν τον αριθμό… Κουβάλαγαν όλη νύχτα δανεικές αγελάδες. Αλήθεια, ξέρεις πόσα τους καταλόγισαν τότε;»
«Δεν ξέρω. Εκείνο που ξέρω είναι ότι βρεθήκαμε όλοι οι Ραχουλιώτες, νόμιμοι και παράνομοι, εκτός επιδοτήσεων για τρία χρόνια. Μόνο εμάς έσφαξε ο ΟΠΕΚΕΠΕ. Μετά χαλάρωσε».

«Βρήκε τα ζώα και έχασε τα βοσκοτόπια».
«Οι κτηνοτρόφοι έχασαν τα βοσκοτόπια;»
«Όχι, Πρόεδρε. Τα βοσκοτόπια χάθηκαν “εξ ορισμού”. Η Ελλάδα είχε υπογράψει ότι βοσκότοπος είναι μόνο το απέραντο λιβάδι. Κι εδώ, με τα φρύγανα και τα γαϊδουράγκαθα, δεν υπήρχε λιβάδι. Το Υπουργείο πέταξε την καυτή πατάτα στον ΟΠΕΚΕΠΕ κι αυτός έβγαλε την περιβόητη “τεχνική λύση”. Ολόκληρη η χώρα, ένας βοσκότοπος!»
«Λένε, ότι αν δεν το έκαναν θα χάνονταν οι επιδοτήσεις. Ήταν προσωρινή λύση, μέχρι να φτιαχτούν οι χάρτες βόσκησης... αλλά, ουδέν μονιμότερο του προσωρινού. Δυστυχώς! Δεν μου λες, άκουσες τίποτα για πληρωμές από τον ΟΠΕΚΕΠΕ;»
«Μόνο για δικογραφίες άκουσα. Για πληρωμές, τίποτα».

Ο κάμπος απλωνόταν μπροστά μας και έμοιαζε άψυχος, λες και είχε χάσει τη ζωντάνια του. Οι ελαιώνες, εξαντλημένοι από την ξηρασία, μπλέκονταν με αγριόχορτα και περιβάλλονταν από πλαίσια με φωτοβολταϊκά — αγροβολταϊκά που κάλυπταν ολοένα και μεγαλύτερες εκτάσεις, αλλοιώνοντας την όψη του αγροτικού τοπίου.

Ο Μάκης αναστέναξε: «Βρε Γιάννα, με πονάει αυτή η υπόθεση, γιατί θα φέρει φτώχεια. Μπες ψυχή, βγες ψυχή κάθε μήνα. Ζωοτροφές, φάρμακα, συνεργεία, ένα σωρό έξοδα και τα έσοδα κουτσουρεμένα από παντού. Στο τέλος, θα τα παρατήσουμε και θα πιάσουμε κι εμείς τις παραλίες να σερβίρουμε τουρίστες».
«Ξέρεις, Πρόεδρε… νομίζω πια ότι δεν τους νοιάζει. Σε αυτό έχω καταλήξει. Δεν τους νοιάζει. Θα φέρνουν κάστανα από την Κίνα, πατάτες από την Αίγυπτο, φακές από την Τουρκία και λάδι από την Αλγερία. Εδώ θα καλλιεργούνται μόνο φωτοβολταϊκά. Κοίτα γύρω σου… ήδη έχουν καλύψει το ένα τρίτο του κάμπου. Θα γεμίσει ο τόπος τζάμια, Πρόεδρε!»
«Τζάμια τα χωράφια και ανεμογεννήτριες τα βοσκοτόπια…»

Ο διάλογος του Μάκη και της Γιάννας δεν είναι απλή μυθοπλασία. Είναι καθρέφτης μιας πραγματικότητας όπου τα ανύπαρκτα ζώα και οι ψεύτικοι βοσκότοποι δεν αποτελούν απλώς μεμονωμένα περιστατικά παρατυπίας στην καταβολή αγροτικών ενισχύσεων, αλλά το σύμπτωμα μιας βαθιά ριζωμένης νοοτροπίας ιδιοτέλειας και βολέματος που αγγίζει τον πυρήνα της υπόθεσης του ΟΠΕΚΕΠΕ και ερευνάται πλέον από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO) ως «συστημική αποτυχία ελέγχου».

Όπως επισημαίνει ο νομπελίστας οικονομολόγος Douglass North, οι θεσμοί—οι επίσημοι και ανεπίσημοι κανόνες που ρυθμίζουν την κοινωνική και οικονομική ζωή—έχουν θεμελιώδη σημασία για την ευημερία ενός έθνους. Όταν αυτοί οι θεσμοί είναι αδύναμοι, όταν οι κανόνες παρακάμπτονται εύκολα και η εφαρμογή τους είναι επιλεκτική, τότε δημιουργείται ένα κενό. Και αυτό το κενό-που προφανώς υπήρχε και ίσως, εξακολουθεί να υπάρχει- εκμεταλλεύτηκαν δίκτυα επιτήδειων, που χρησιμοποίησαν παραποιημένα έγγραφα και υπέβαλαν ψευδείς δηλώσεις, προκειμένου να αρπάξουν εκατομμύρια ευρώ από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο.

Έτσι, οι ευρωπαϊκές επιδοτήσεις, αντί να δώσουν ανάσα και ανάπτυξη στον αγροτικό κόσμο, μετατράπηκαν σε εργαλείο συναλλαγής και κομματικού παζαριού. Το τίμημα δεν μετριέται μόνο σε χαμένα χρήματα· αλλά σε απαξίωση των πραγματικών αγροτών, στη διάβρωση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς, στην εξάπλωση μιας κυνικής βεβαιότητας πως «όλα γίνονται για τους λίγους».

Φευ! Η ελληνική πολιτική παράδοση είναι βαθιά διαποτισμένη από πελατειακές σχέσεις. Για δεκαετίες, το ελληνικό κράτος λειτούργησε ως μηχανισμός εξυπηρέτησης συμφερόντων, στο πλαίσιο των οποίων οι πόροι δε διανέμονταν με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον, αλλά με βάση την κομματική ή προσωπική σχέση. Αυτή η πρακτική δημιούργησε μια συγκεκριμένη αντίληψη στην κοινωνία: η πρόσβαση στους πόρους δεν εξασφαλίζεται με την τήρηση των νόμων, αλλά με την προσωπική γνωριμία ή την κομματική επιρροή. Και είναι αυτή η αντίληψη που διαμόρφωσε μια μορφή αυτοπροστασίας και προσαρμογής σε ένα διεφθαρμένο περιβάλλον: «Αφού κάποιοι μπορούν να παρανομούν χωρίς συνέπειες, γιατί να μην το κάνω κι εγώ;»

Το σκάνδαλο των—από τον ΟΠΕΚΕΠΕ—επιδοτούμενων «ψευτο-αγροτών» είναι καθρέφτης μιας βαθύτερης παθογένειας που αντιμετωπίζει το δημόσιο συμφέρον ως λάφυρο. Όσο επικρατεί αυτή η λογική, η χώρα δε θα χάνει μόνο χρήματα, αλλά και την εμπιστοσύνη των πολιτών της.

Συνεπώς, η μεγάλη πρόκληση για την Ελλάδα δεν είναι απλώς να θεσπίσει αυστηρότερους νόμους και να εντείνει τιμωρητικούς ελέγχους. Είναι να αλλάξει η συλλογική ματιά- που θα πει- να αναγνωρίσουμε όλοι ότι το δημόσιο χρήμα, η δημόσια περιουσία είναι κοινό αγαθό· ότι ανήκει σε όλους και άρα, όλοι οφείλουμε να το προστατεύουμε. Χωρίς αυτή την αλλαγή, κάθε μεταρρύθμιση κινδυνεύει να πέσει στο κενό.

Editorial mononea🌸