Το 2019, η Ολλανδία εισήλθε στη λεγόμενη “κρίση εκπομπών αζώτου”, όταν με γνωμοδότησή του το Συμβούλιο Επικρατείας της χώρας, έκρινε ότι η υπάρχουσα πολιτική εκπομπών αζώτου παραβίαζε την εθνική νομοθεσία και τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς για την προστασία των ευάλωτων φυσικών οικοσυστημάτων και βιοτόπων. Παράλληλα, το Εθνικό Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας και Περιβάλλοντος (RIVM) κατονόμαζε τους αγρότες ως υπεύθυνους για το 46% των εκπομπών αζώτου, κυρίως λόγω της κοπριάς βοοειδών, τονίζοντας τις καταστροφικές επιπτώσεις του αζώτου στο ολλανδικό έδαφος.

Κάτω από αυτές τις εξελίξεις, η κυβέρνηση, σε μια προσπάθεια  περιορισμού της γεωργικής ρύπανσης, κατέθεσε πρόταση μεταρρυθμίσεων ύψους 24,3 δισ. ευρώ για να μειωθεί κατά το ήμισυ το ζωικό κεφάλαιο της χώρας, γεγονός που πυροδότησε τις διαμαρτυρίες των Ολλανδών αγροτών (boerenprotesten).

Οι αγρότες θεωρώντας την πρόταση άδικη και καταγγέλλοντας την κυβέρνηση για έλλειψη σεβασμού στο επάγγελμά τους, ξεκίνησαν μια σειρά δυναμικών διαδηλώσεων που περιλάμβαναν αποκλεισμούς δρόμων και καταλήψεις δημόσιων χώρων. Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο αυτών των διαμαρτυριών ιδρύθηκε το αγροτικό – δεξιό, λαϊκό πολιτικό κόμμα Farmer–Citizen Movement (BoerBurgerBeweging, BBB) το οποίο μάλιστα πέτυχε σημαντικές νίκες στις εκλογές 2023.

Παρατηρώντας την κατάσταση και ενόψει των αυξανόμενων προκλήσεων στον αγροτικό τομέα, τον Σεπτέμβριο του 2023, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δεσμεύτηκε για την έναρξη του Στρατηγικού Διαλόγου για το Μέλλον της Γεωργίας, ενός νέου φόρουμ, που συγκροτείται με σκοπό τη διαμόρφωση κοινού οράματος για το μέλλον της γεωργίας και των τροφίμων της Ε.Ε., στο οποίο συμμετέχουν αγρότες, συνεταιρισμοί, επιχειρήσεις αγροδιατροφής, καθώς και μη κυβερνητικές οργανώσεις, εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια.

Στο μεταξύ, το κύμα της δυσαρέσκειας που παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στην Ολλανδία το 2019 και συνεχίστηκε και τα επόμενα έτη, εξαπλώθηκε τώρα, σε μεγάλης κλίμακας διαδηλώσεις σε όλη την Ευρώπη. Χιλιάδες αγρότες βγήκαν στους δρόμους στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Πολωνία, τη Ρουμανία και σε άλλα κράτη, απαιτώντας κατά βάση περισσότερη οικονομική στήριξη από τις κυβερνήσεις τους.

Ειδικότερα, στη Γερμανία, οι αγρότες διαδηλώνουν κατά της κυβερνητικής πρότασης για άρση των φορολογικών προνομίων, στη Γαλλία, διαμαρτύρονται για τους φόρους στα καύσιμα των ελκυστήρων, ενώ στην Πολωνία, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία, την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία, καταγγέλλουν αθέμιτο ανταγωνισμό εξαιτίας της μειωμένης τιμής δημητριακών από την Ουκρανία.

Επιχειρώντας να αναλύσει τα αίτια της έκρυθμης κατάστασης, η ομάδα εμπειρογνωμόνων (think tank) Farm Europe υποστηρίζει ότι η πανδημία COVID και ο πόλεμος στην Ουκρανία έχουν δημιουργήσει ένα νέο περιβάλλον για τον αγροτικό τομέα, μέσα στο οποίο οι στρατηγικές που σχεδιάστηκαν και αναπτύχθηκαν τα προηγούμενα χρόνια είναι δύσκολο να εφαρμοστούν, ενώ ταυτόχρονα, η επιστροφή του πληθωρισμού «λιώνει την οικονομική αξία των επιδοτήσεων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) όπως ο ήλιος το χιόνι».  

Για τους αγρότες, η Πράσινη Συμφωνία και συγκεκριμένα η στρατηγική της Επιτροπής Από το Αγρόκτημα στο πιάτο (Farm2Fork) με στόχο την κλιματική ουδετερότητα της ΕΕ έως το 2050, περιλαμβάνει μειωμένη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων και λιπασμάτων, μεγάλη αύξηση των βιολογικών καλλιεργειών και περισσότερες γεωργικές εκτάσεις που προορίζονται για φύση. Μια πρόσφατη μελέτη του INRAE, του Εθνικού Ινστιτούτου Ερευνών της Γαλλίας για τη Γεωργία, τα Τρόφιμα και το Περιβάλλον, υπολόγισε ότι η Πράσινη Συμφωνία μπορεί να μειώσει την αγροτική παραγωγή κατά 15% ( κατά 26% για τις αροτραίες καλλιέργειες).

Είναι προφανές, λοιπόν, ότι η μετάβαση σε ένα πιο φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα τροφίμων επιφέρει κόστος και επειδή αυτό είναι σημαντικό, αφού δεν μπορεί να υπάρξει μετάβαση χαμηλού κόστους στη γεωργία, θα πρέπει να χρηματοδοτηθεί. Έτσι, η έλλειψη ή ανεπάρκεια των αναγκαίων πόρων για την κάλυψη αυτής της χρηματοδότησης δημιουργεί στους Ευρωπαίους αγρότες την αίσθηση εγκλωβισμού σε μια ευρωπαϊκή πράσινη κατεύθυνση υψηλών εξόδων και μικρότερης παραγωγής και κατά συνέπεια απαιτούν την ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων που θα προάγουν παράλληλα, τόσο τις οικονομικές, όσο και τις περιβαλλοντικές επιδόσεις της αγροτικής παραγωγής.

Καθώς οι προκλήσεις στον αγροτικό χώρο συνεχίζονται, αυτή η απαίτηση καθίσταται ολοένα και εντονότερη, ιδιαίτερα όταν ακούγονται και φωνές κάποιων "υποψιασμένων" αγροτών που ρίχνουν επιπλέον λάδι στη φωτιά, υποστηρίζοντας ότι η επίτευξη μιας ανέξοδης πράσινης μετάβασης είναι εφικτή μόνο αν τα τρόφιμα παράγονταν σε περιοχές εκτός Ευρώπης, με όποιες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές επιπτώσεις θα είχε μια τέτοια εξέλιξη. Υπάρχει άραγε μια τέτοια επιλογή; Επί αυτού, περίπου 4 εκ. κτηνοτρόφοι στρέφουν τα βέλη τους κατά της συμφωνίας Mercosur, που αφορά το ελεύθερο εμπόριο με τις χώρες της Νότιας Αμερικής (Αργεντινή, Βραζιλία, Παραγουάη και Ουρουγουάη) καθώς φοβούνται ότι η ευρωπαϊκή αγορά θα κατακλυστεί από φθηνό βόειο κρέας από τη Νότια Αμερική. Πρωτοστατούντες των αντιδράσεων, οι παραγωγοί στην Γαλλία και την Ιρλανδία αντιτίθενται στη συγκεκριμένη εμπορική συμφωνία εάν συμπεριληφθεί το βόειο κρέας.

Με όλους τους παραπάνω προβληματισμούς να συνοδεύονται από ένα εκρηκτικό κλίμα αγροτικών αντιδράσεων, οδηγηθήκαμε στις 25 Ιανουαρίου 2024 στην πρώτη συνάντηση του Στρατηγικού Διαλόγου για το Μέλλον της Γεωργίας, στην οποία η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά την εναρκτήρια ομιλία της, δήλωσε : «Νομίζω ότι όλοι αισθανόμαστε ότι υπάρχει ένας αυξανόμενος διχασμός και πόλωση όταν πρόκειται για θέματα που σχετίζονται με τη γεωργία» και τόνισε: «Είναι η ώρα να σφυρηλατηθεί μια νέα συναίνεση για τα τρόφιμα και τη γεωργία μεταξύ των αγροτών, των αγροτικών κοινοτήτων και όλων των άλλων παραγόντων στην αλυσίδα της αγροδιατροφής της ΕΕ. Οι αγρότες και η βιομηχανία τροφίμων της ΕΕ παρέχουν στους πολίτες μας υγιεινά και υψηλής ποιότητας τρόφιμα και συμβάλλουν ουσιαστικά στην οικονομία μας, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές. Καταβάλλουν επίσης, τεράστια προσπάθεια για να συμβάλουν στη συλλογική μας πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Ταυτόχρονα όμως, έρχονται αντιμέτωποι με ένα ευρύ φάσμα προκλήσεων, που κυμαίνονται από την κλιματική αλλαγή, τον πληθωρισμό και τις ασταθείς επιπτώσεις στην αγορά. Με αυτόν τον Στρατηγικό Διάλογο, δημιουργούμε ένα φόρουμ για να προσφέρουμε ένα σαφές όραμα για το μέλλον, προς όφελος όλων».

Με τις αγροτικές κινητοποιήσεις να αποτελούν μείζον θέμα ενόψει των εκλογών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιούνιο, η έναρξη του Στρατηγικού Διαλόγου για το μέλλον της γεωργίας αποκτά ιδιαίτερο νόημα, καθώς οι εκπρόσωποι των 30 εκ. Ευρωπαίων αγροτών-ψηφοφόρων που συμμετέχουν σε αυτόν, διαθέτουν μια εξαιρετική ευκαιρία να ασκήσουν πιέσεις για τη διόρθωση των ανισορροπιών που καταγγέλλουν και αφού το εξασφαλίσουν, να περιμένουν τις νέες διοικήσεις της ΕΕ για την εφαρμογή τους.

Πόπη Αγγελή (Poppy Angeli)