Ηλίου τροπάς: Ηλιοτρόπιο (Heliotropium europaeum)
Ηλιοτρόπιο ονομάζεται κάθε είδος φυτού του γένους Heliotropium, της οικογένειας Boraginaceae.
Περιλαμβάνει 250 περίπου είδη ποωδών και θαμνωδών φυτών. Στην Ελλάδα απαντούν έξι είδη Heliotropium και κυρίως, το Ευρωπαϊκό Ηλιοτρόπιο (H. europaeum), μονοετής πόα, 10–60 cm που αναπτύσσεται σε πετρώδη, χέρσα εδάφη και ανθίζει Μάιο-Ιούνιο.
Heliotropium europaeum(cretanflora.com)
To κοινό χαρακτηριστικό των ειδών Heliotropium είναι ότι στρέφουν τις ταξιανθίες τους ακολουθώντας την πορεία του ήλιου (ήλιος & τρέπειν) και αυτή η ιδιαιτερότητα έδωσε στο ηλιοτρόπιο μια θέση στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Ο κλασικός μύθος μιλά για τη δυστυχία της νύμφης Κλυτίης, που ερωτεύτηκε παράφορα το θεό Ήλιο και περιφρονημένη από αυτόν μεταμορφώθηκε σε ηλιοτρόπιο.
Το ηλιοτρόπιο συχνά συγχέεται με τον ηλίανθο (Helianthus annus) εγγενές φυτό της νοτιοδυτικής περιοχής ΗΠΑ-Μεξικού, το οποίο μεταφέρθηκε στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα και ως εκ τούτου, δεν έχει καμία σχέση με την αρχαία Ελλάδα.
Ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος στο έργο του «Μεταμορφώσεις» βάζει τη Λευκονόη, να διηγείται στις αδερφές της ενώ υφαίνουν, τους έρωτες του Ήλιου.
Η αφήγησή της, στις Μεταμορφώσεις- Βιβλίο IV- στχ167-273 (Poetry in Translation)- σε μια προσπάθεια δικής μου ελεύθερης μετάφρασης από τα αγγλικά στα ελληνικά- ακολουθεί παρακάτω:
Bk IV: 167-189 Η ιστορία της Λευκονόης: Άρης και Αφροδίτη
...Έγινε μια μικρή παύση και μετά η Λευκονόη ξεκίνησε να μιλάει, ενώ οι αδερφές της ήταν ήσυχες.
«Η αγάπη αιχμαλωτίζει ακόμη και τον Ήλιο, που κυβερνά όλα τα αστέρια με το φως του. Θα σας πω για τους έρωτές του.
Λένε ότι ο Ήλιος ήταν ο πρώτος θεός που είδε τα σαρκικά πάθη της Αφροδίτης και του Άρη. Άλλωστε, αυτός, πρώτος βλέπει τα πάντα.
Λυπήθηκε που έγινε μάρτυρας αυτής της κρυφής ερωτικής σχέσης και την αποκάλυψε στο σύζυγο της Αφροδίτης, τον Ήφαιστο, γιο του Δία .
Η καρδιά του Ήφαιστου ράγισε. Παράτησε ό,τι έκανε εκείνη τη στιγμή κι αμέσως άρχισε να λιμάρει λεπτούς χάλκινους κρίκους για να φτιάξει ένα διάφανο δίχτυ, μια παγίδα που θα ξεγελούσε το μάτι.
Τα λεπτότερα νήματα που υφαίνει η αράχνη γύρω από τα δοκάρια, δεν συγκρίνονται με τη δουλειά που έκανε. Έφτιαξε το δίχτυ αριστοτεχνικά, ώστε να κολλάει με την παραμικρή κίνηση, το πιο ελαφρύ άγγιγμα, και ύστερα το τοποθέτησε περίτεχνα πάνω από το κρεβάτι.
Όταν η Αφροδίτη και ο Άρης συναντήθηκαν και ξάπλωσαν στο κρεββάτι, μπλέχτηκαν στο δίχτυ που τους είχε ετοιμάσει.
Τότε ήταν που ο Λήμνιος, Βουλκάνος, άνοιξε τις χρυσελεφάντινες πόρτες και άφησε τους θεούς να μπουν μέσα. Και οι θεοί γέλασαν όταν αντίκρισαν την Αφροδίτη και τον Άρη αγκαλιά, ντροπιαστικά δεμένους πάνω στο κρεββάτι και ένας θεός, ατάραχος, ευχήθηκε να μπορούσε να ντροπιαστεί έτσι. Και για πολύ καιρό ήταν η πιο γνωστή ιστορία σε όλους τους ουρανούς».
Bk IV: 190-213 Η ιστορία της Λευκονόης: Η εκδίκηση της Αφροδίτης
«Αλλά η Κυθηραία Αφροδίτη, εκδικήθηκε τον προδότη, Ήλιο (ανάβοντας τη φλόγα του πόθου του για τη Λευκοθόη).
Γιε του Υπερίωνα, σε τι χρησιμεύει τώρα, η ομορφιά, η λάμψη και το λαμπερό φως; Σίγουρα, εσύ που κάνεις όλες τις χώρες να καίγονται με τις φωτιές σου, καίγεσαι ο ίδιος σε μια νέα φωτιά.
Εσύ, που διακρίνεις τα πάντα, συλλογίζεσαι τη Λευκοθόη και τα μάτια σου τώρα είναι καρφωμένα πάνω στην παρθένα κοπέλα.
Μερικές φορές σηκώνεσαι πολύ νωρίς στον ουρανό της αυγής και άλλες βυθίζεσαι πολύ αργά στα κύματα. Τη σκέφτεσαι και επιμηκύνεις τις χειμερινές ώρες.
Μερικές φορές εξαφανίζεσαι.Το μυαλό σου επηρεάζει το φως σου και το σκοτάδι τρομοκρατεί τις καρδιές των ανθρώπων. Δεν είναι επειδή η σκιά του φεγγαριού, πιο κοντά στη γη, σε επισκιάζει και σβήνεις. Είναι αυτή η αγάπη σου που σε καθορίζει. Μόνο την αγαπάς.
«Ξεχνάς την Κλυμένη, τη μητέρα του Φαέθωνα, και τη νύμφη Ρόδο, και την Πέρση, την ωραιότερη μητέρα της Αιαίας Κίρκης, και την Κλυτίη, που αναζητά την ένωση μαζί σου και- περιφρονημένη τώρα- υποφέρει.
Η Λευκοθόη σε κάνει να τους ξεχνάς όλους -αυτή- που γέννησε η όμορφη Ευρυνόμη. Αλλά, όταν η κόρη έγινε γυναίκα ξεπέρασε τη μητέρα της, όπως και η μητέρα της είχε ξεπεράσει όλες τις άλλες. Ο πατέρας της Όρχαμος κυβέρνησε τις Αχαιμενικές πόλεις της Περσίας, έβδομος στη σειρά από τον αρχαίο Belus, τον ιδρυτή τους».
Bk IV:214-255 Η μεταμόρφωση της Λευκοθόης
«Κάτω από τους δυτικούς ουρανούς βρίσκονται τα χωράφια του Ήλιου που είναι φυτεμένα με αμβροσία. Εκεί καταφεύγουν τα άλογά του μετά τη δουλειά της ημέρας και αναζωογονούνται με την ουράνια τροφή. Και ενώ η νύχτα καλύπτει με το πέπλο της τη γη, ο θεός μπαίνει στο δωμάτιο της αγαπημένης του με τη μορφή της μητέρας της, της Ευρυνόμης. Εκεί, βρίσκει τη Λευκοθόη στο φως της λάμπας, ανάμεσα στις δώδεκα υπηρέτριές της, να υφαίνει.
Τη φιλάει, όπως μια μητέρα φιλά την αγαπημένη της κόρη και λέει: «Αυτό είναι μυστικό: υπηρέτες, φύγετε και μην κλέβετε τη δύναμη της μητέρας να μιλάει μόνη με την κόρη της».
Υπακούουν και όταν δεν υπάρχουν μάρτυρες στο δωμάτιο, ο Ήλιος μιλάει.
«Ο άρχων του χρόνου είμαι εγώ. Βλέπω τα πάντα, η γη βλέπει όλα τα πράγματα από εμένα, εγώ είμαι το μάτι του κόσμου. Πίστεψε με, με κάνεις χαρούμενο».
Αυτή φοβάται και από το φόβο που νιώθει της πέφτει η ρόκα με το αδράχτι από τα άψυχα δάχτυλά της. Εκείνος, χωρίς να περιμένει άλλο, ξαναπαίρνει την αληθινή του φωτεινή μορφή. Αν και το κορίτσι ταράζεται από αυτό το ξαφνικό όραμα, κυριεύεται από τη λάμψη του και καταστέλλοντας κάθε της αντίδραση, υποτάσσεται στην επίθεση του θεού».
«Η Κλυτίη ζήλευε -δεν είχε όρια ο έρωτά της για τον Ήλιο- και παρακινημένη από θυμό για την αντίζηλο της, την πρόδωσε στον πατέρα της. Εκείνος, περήφανος και άγριος καθώς ήταν, έθαψε την Λευκοθόη βαθιά μέσα στη γη- και εκείνη προσευχόταν, άπλωνε τα χέρια της προς το φως του Ήλιου και φώναζε: «Με ανάγκασε, παρά τη θέλησή μου» αλλά, ο πατέρας της στοίβαξε βαρύ ανάχωμα άμμου πάνω της.
«Φτωχή νύμφη, ο γιος του Υπερίωνα το σκόρπισε με άξονες φωτός, και σου έδωσε έναν τρόπο να φανερώσεις το θαμμένο πρόσωπό σου, μα δεν μπορούσες να σηκώσεις το κεφάλι σου, συντετριμμένη από το βάρος της γης, και ξάπλωσες εκεί, ένα χλωμό πτώμα.
Λένε ότι ο θεός των φτερωτών αλόγων δεν είχε πικραθεί περισσότερο, από τότε που βρήκε πύρινο θάνατο ο Φαέθωνας. Προσπάθησε με τις δυνατές ακτίνες του να ξαναφέρει στη ζωή τα παγωμένα της μέλη. Επειδή όμως η μοίρα αντιτάχθηκε στις προσπάθειες του, ο Ήλιος θρηνώντας ράντισε τη γη και το ίδιο το σώμα με μυρωδάτο νέκταρ λέγοντας: «Θα αγγίζεις ακόμα τον αέρα».
Αμέσως το σώμα, εμποτισμένο με το ουράνιο ποτό, διαλύθηκε και βυθίστηκε στη γη. Σε εκείνο το σημείο φύτρωσε ένα δέντρο που παράγει θυμίαμα με γλυκιά μυρωδιά.
Bk IV:256-273 Η Κλυτίη μεταμορφώνεται στο ηλιοτρόπιο
«Ο θεός του φωτός δεν επισκεπτόταν πλέον την Κλυτίη, ούτε έβρισκε κάτι να αγαπήσει μέσα της, παρόλο που η αγάπη μπορεί να ήταν δικαιολογία για τον πόνο της και ο πόνος για την προδοσία της. Η πράξη της σκλήρυνε την καρδιά του απέναντί της, και τώρα την απέφευγε εντελώς.
Ταραγμένη από την εμπειρία του ανεκπλήρωτου έρωτά της, η Κλυτίη καθόταν ατημέλητη, ξυπόλητη και αμίλητη πάνω στη γυμνή γη. Χωρίς τροφή και νερό, νηστική, για εννιά μέρες, ζούσε μόνο με δροσιά και δάκρυα.
Κοίταζε συνεχώς προς την πλευρά του θεού και κάθε φορά που μετακινούταν κατά μήκος του ουρανού, γύριζε το κεφάλι της προς το μέρος του. Λένε ότι τα άκρα της κόλλησαν στο χώμα και το ωχρό πρόσωπό της μεταμορφώθηκε σε ένα λουλούδι- το ηλιοτρόπιο- που τρέπεται πάντα προς τον ήλιο και να τον κοιτάζει με λαχτάρα. Παρόλο που οι ρίζες της την κρατούν γερά και η μορφή της έχει πια αλλοιωθεί, η αγάπη της για εκείνον παραμένει αναλλοίωτη».
Η Λευκονόη τελείωσε την αφήγησή της. Η ιστορία της είχε γοητεύσει τα αυτιά τους. Κάποιες αρνήθηκαν να πιστέψουν ότι είναι αληθινή, ενώ κάποιες άλλες συμφώνησαν ότι οι αληθινοί θεοί μπορούν να κάνουν τα πάντα.
Ο θάνατος της Κλυτίης Harvard Art Museums/Fogg Museum
Κεντρική Φώτο: Heliotropium europaeum - marz-kreations WildPlants (Image Code: HLTEU-1)
Poppy Angeli (
