Το Genius Loci της βιοδυναμικής καλλιέργειας
“Παράγω”, είπε, “βιοδυναμικό Premium παρθένο ελαιόλαδο”. “Βιοδυναμικό ή οικολογικό;” τη ρώτησα. “Και οικολογικό και βιοδυναμικό, δοκίμασε” και έβαλε μια μικρή ποσότητα σε ένα γυάλινο ποτήρι. Χρησιμοποιώντας ένα κουταλάκι του γλυκού έβαλα στο στόμα μου το ελαιόλαδο που παράγει στο βιοδυναμικό ελαιώνά της και είχε πράγματι, άρωμα φύσης και γεύση εξ ουρανού. Αποτελεί άραγε, αυτό το άρωμα του φρέσκου φύλλου και η κοσμική γεύση που απόλαυσα αποτέλεσμα της βιοδυναμικής γεωργίας, που με τόση περηφάνια έλεγε ότι εφαρμόζει; Και έχοντας αυτή την απορία στο μυαλό, ξεκίνησα να το ψάχνω.
Η βιοδυναμική γεωργία είναι μια βιολογική μέθοδος καλλιέργειας που προσεγγίζει ολιστικά και πνευματικά τη βιώσιμη παραγωγή αγροτικών προϊόντων.
Η μέθοδος αναπτύχθηκε ύστερα από μια σειρά γεωργικών διαλέξεων που έδωσε ο Αυστριακός φιλόσοφος και κοινωνικός μεταρρυθμιστής, Ρούντολφ Στάινερ (Rudolf Joseph Lorenz Steiner, 1861 – 1925) γνωστός, για την ίδρυση του πνευματικού κινήματος της Ανθρωποσοφίας, σύμφωνα με το οποίο οι άνθρωποι έχουν πρόσβαση στον πνευματικό κόσμο μέσω της γνώσης τους.
Ο Ρούντολφ Στάινερ προσέγγισε τη γεωργική εκμετάλλευση ως ένα ενιαίο και αυτοτροφοδοτούμενο οργανισμό, που ευδοκιμεί μέσω της διατήρησης της βιοποικιλότητας, της ενσωμάτωσης καλλιεργειών και ζωικού κεφαλαίου και της δημιουργίας ενός συστήματος γονιμότητας κλειστού κύκλου. Ειδικότερα, αναγνωρίζοντας την αλληλεπίδραση των κοσμικών και γήινων αλληλεπιδράσεων, ανέπτυξε ένα σύνολο ομοιοπαθητικών σκευασμάτων για το έδαφος και τα φυτά, που έκτοτε έχουν υιοθετηθεί και χρησιμοποιούνται από βιοδυναμικούς αγρότες στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν κοινωνικά υπεύθυνα αγροκτήματα εξαιρετικής υγείας και ομορφιάς, που παράγουν αγροτικά προϊόντα υψηλής ποιότητας και γεύσης.
Η βιοδυναμική καλλιέργεια συνδυάζει, όπως υποδηλώνει το όνομά της, τις ζωτικές δυνάμεις της ίδιας της ζωής (βίο) και την ενέργειά τους (δυναμική) και διέπεται από τρεις συγκεκριμένες αρχές:
1) Το αγρόκτημα θεωρείται ένας ζωντανός οργανισμός που αποτελείται από πολλά αλληλοεξαρτώμενα στοιχεία: φυτά, ζώα, έδαφος, ανθρώπους, αλλά και το πνεύμα του τόπου, η διαχείριση των οποίων πρέπει να πραγματοποιείται συνολικά.
2) Η χρήση εννέα βιοδυναμικών παρασκευασμάτων, που αποτελούν μίγματα από ορυκτά, φυτικά και ζωικά εκχυλίσματα κοπριάς και διακρίνονται σε «παρασκευάσματα χωραφιού» και «παρασκευάσματα κόμποστ», για την ενίσχυση της υγείας του εδάφους και τη διέγερση της ανάπτυξης των φυτών. Τα παρασκευάσματα χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με πρακτικές όπως η αμειψισπορά, η κομποστοποίηση, κ.α.
3)Οι κοσμικοί ρυθμοί, οι κύκλοι της γης, του ήλιου, της σελήνης και των πλανητών επηρεάζουν την ανάπτυξη των φυτών και των ζώων. Το βιοδυναμικό ημερολόγιο, που εμπνεύστηκε ο Στάινερ, αναπτύχθηκε από τη Γερμανίδα αγρότισσα, Maria Thun (1922 – 2012) -η οποία, παρατήρησε και κατέγραψε τις πλανητικές επιδράσεις στη φύτευση, τη σπορά και τη συγκομιδή των καλλιεργειών- και παρέχει λεπτομερείς αστρονομικές πληροφορίες και ενδείξεις βέλτιστων χρόνων για σπορά, μεταφύτευση, συγκομιδή και χρήση των βιοδυναμικών παρασκευασμάτων.
Τα πιστοποιημένα βιοδυναμικά προϊόντα φέρουν το εμπορικό σήμα Demeter, το οποίο προφανώς, πήρε το όνομά του από την αρχαιοελληνική θεότητα της γεωργίας, Δήμητρα και χορηγείται από τη Βιοδυναμική Ομοσπονδία DEMETER. Για τη βιοδυναμική πιστοποίηση, τα πρότυπα Demeter απαιτούν συμμόρφωση με τους κανονισμούς της Ε.Ε. για τα βιολογικά προϊόντα, με μεταβατική περίοδο όμως, τα τρία έτη (δηλαδή, ένα έτος επιπλέον από τα δύο που απαιτούνται για τα βιολογικά).
Οι βιοδυναμικές αγροτικές εκμεταλλεύσεις με πιστοποίηση Demeter (Willer et al.,2020), καταλαμβάνουν περισσότερα από 200.000 εκτάρια σε 63 χώρες. Η Γερμανία έχει τη μεγαλύτερη βιοδυναμική έκταση (34% του παγκόσμιου συνόλου), ακολουθούμενη από την Αυστραλία (20%) και τη Γαλλία (6%) (Paull et al. 2020). Σε σύγκριση με το παγκόσμιο σύνολο των 71,5 εκατομμυρίων πιστοποιημένων βιολογικών εκταρίων, η βιοδυναμική γεωργία καλύπτει μόνο το 0,35% (Paull and Hennig 2020). Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του Demeter, για το 2020, στην Ελλάδα καλλιεργούνται βιοδυναμικά 4.220 στρέμματα με κύριες βιολογικές καλλιέργειες τις ελιές και τα αμπέλια.
Οι βιοδυναμικοί αγρότες καλλιεργούν τη γη τους επιδιώκοντας να ενσωματώσουν την τριάδα παραμέτρων της αειφορίας, δηλαδή την οικολογική, κοινωνική και οικονομική διάσταση στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων, αντλώντας έμπνευση από τον Steiner, που έλεγε: «Δεν υπάρχει ουσιαστικά κανένα πεδίο ανθρώπινης προσπάθειας που να μην σχετίζεται με τη γεωργία κατά κάποιο τρόπο. Από όποια οπτική γωνία κι αν επιλέξεις να το δεις, η γεωργία αγγίζει κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής….Η γνώση αυτών των πραγμάτων φέρνει τη γεωργία σε στενή σχέση με την κοινωνία με αντικειμενικό τρόπο. Και αυτό είναι το τόσο σημαντικό, η γεωργία να σχετίζεται με το σύνολο της κοινωνικής ζωής».
Η βιοδυναμική γεωργία, που ο Στάινερ υποστήριξε ότι είναι το κλειδί για την πνευματική πρόοδο του ατόμου, έχει υποστεί έντονη κριτική από ορισμένα Ιδρύματα, ερευνητές και παραγωγούς, καθώς οι μέθοδοι και τεχνικές που χρησιμοποιεί στερούνται, όπως αναφέρουν, οποιασδήποτε επιστημονικής βάσης.
Παρά ταύτα, για τους περισσότερους παραγωγούς και καταναλωτές που την υποστηρίζουν, φαίνεται ότι η αμφισβήτηση του βιοδυναμικού τρόπου ενάσκησης της γεωργίας, λόγω έλλειψης επιστημονικού ερείσματος έχει μικρή σημασία, καθώς θεωρούν πιο σημαντικό ότι αυτός αποτελεί μέρος του ολιστικού σχεδίου του Steiner για την ανθρώπινη πνευματική εξέλιξη, γεγονός που προσδίδει σε ένα βιοδυναμικό προϊόν τοπικότητα και ταυτόχρονα πνευματική ταυτότητα.
Τούτων λεχθέντων, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι το βιολογικό ελαιόλαδο που δοκίμασα δεν αποτελεί μόνο ένα ποιοτικό προϊόν με εξαιρετικό άρωμα και γεύση, αλλά επιπλέον, ένα προϊόν που περικλείει στα συστατικά του το πνεύμα του τόπου (Genius Loci) στον οποίον παράγεται και τη βαθιά συναισθηματική σχέση που έχω με αυτόν, γεγονός που το καθιστά βιοδυναμικά μοναδικό.
Πηγές:
Biodynamic Federation Demeter International
Santoni et al (2022) A review of scientific research on biodynamic agriculture
Πόπη Αγγελή (Poppy Angeli)
