«Σερεντίπιτυ (Serendipity)» είναι η τέχνη να ανακαλύπτεις αυτό που δεν αναζητούσες», Pek van Andel

Η λέξη «Σερεντίπιτυ (στα αγγλικά, Serendipity¹)» δεν ορίζεται εύκολα. Γενικά, χρησιμοποιείται για να περιγράψει τυχαίες ανακαλύψεις που αποδεικνύονται ιδιαίτερα θετικές, σε προσωπικό, επιστημονικό, οργανωτικό, ακόμα και σε κοινωνικό επίπεδο.

Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1754 από το συγγραφέα Horace Walpole, όπως την εμπνεύστηκε από το περσικό παραμύθι «Οι τρεις πρίγκιπες της Σερεντίπ», στο οποίο οι ήρωες έκαναν απροσδόκητες ανακαλύψεις με θετική έκβαση, στην πόλη Σερεντίπ, που αποτελεί παλαιότερη ονομασία της Σρι Λάνκα.

H απόδοση της λέξης στα ελληνικά ως «ευτυχής ή ευνοϊκή συγκυρία» φαίνεται ανεπαρκής για να περιγράψει το πραγματικό της νόημα και για το λόγο αυτό, ίσως είναι καλύτερα να χρησιμοποιείται η ξενόγλωσση εμπνευσμένη μορφή της, ως γλωσσικό δάνειο.

Σερεντίπιτυ: Περισσότερο από Απλή Τύχη

Σερεντίπιτυ δεν είναι απλώς μια καλή συγκυρία· είναι η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε και να εκμεταλλευόμαστε τις ευκαιρίες που εμφανίζονται μπροστά μας. Η χρήση της συγκεκριμένης λέξης προϋποθέτει ότι το άτομο διαδραματίζει ενεργό ρόλο στην αναγνώριση και αξιοποίηση μιας καινούριας δυνατότητας.

Έτσι, σε αντίθεση με την τύχη, η οποία είναι εκτός του δικού μας ελέγχου, ο όρος σερεντίπιτυ αφορά την δική μας συνειδητή συμμετοχή στην τυχαιότητα της στιγμής. Μιας στιγμής, που μοιάζει να έχει αγγιχτεί από τη θεία πρόνοια για να μας δώσει την απαραίτητη ώθηση να προχωρήσουμε σε κάτι όμορφο.

Ένα διάσημο παράδειγμα σερεντίπιτυ είναι η ανακάλυψη των αυτοκόλλητων σημειώσεων (Post-it Notes²). Το 1968, ο Spencer Silver, ερευνητής της εταιρείας 3M, προσπαθούσε να δημιουργήσει μια εξαιρετικά ισχυρή κόλλα. Αντ' αυτού, ανέπτυξε  μια χαμηλής πρόσφυσης, επαναχρησιμοποιήσιμη κόλλα, που αξιολογήθηκε  ως αποτυχημένη.

Ωστόσο, χρόνια αργότερα, ένας άλλος ερευνητής της 3M, ο Art Fry, είχε την ιδέα να χρησιμοποιήσει την «αποτυχημένη» κόλλα, που βρέθηκε τυχαία μπροστά του, για να στερεώσει τους σελιδοδείκτες στο βιβλίο που διάβαζε και παρατήρησε ότι με την πατέντα που επινόησε δεν καταστρέφονταν οι σελίδες. Αυτή η απροσδόκητη εφαρμογή αποδείχτηκε ένα από τα πιο επιτυχημένα προϊόντα της εταιρείας.

Εστιάζοντας στη συγκεκριμένη περίπτωση των αυτοκόλλητων σημειώσεων, παρατηρούμε ότι ο Fry αναγνώρισε τη δυνατότητα της κόλλας- που αρχικά είχε κριθεί άστοχη- επιτρέποντας έτσι, στο απροσδόκητο συμβάν της ξαφνικής εμφάνισής της μετά από πολύ καιρό, να αποκτήσει σημασία.

Υπό αυτή την έννοια, η απλή τύχη, η οποία συχνά ταυτίζεται με ένα παθητικό αναπάντεχο γεγονός, ανεβαίνει κατηγορία και γίνεται σερεντίπιτυ.

Στο επιστημονικό πεδίο μπορούν να αναφερθούν αρκετά παραδείγματα,³ όπου η ανακάλυψη κάτι ωφέλιμου προέκυψε από την ορθολογική εκμετάλλευση της τύχης. Μεταξύ αυτών η ανακάλυψη της πενικιλίνης, των ακτίνων Χ, του Viagra και πολλών άλλων.

Σερεντίπιτυ και Συγχρονικότητα

Οι έννοιες σερεντίπιτυ και συγχρονικότητα είναι σχετικές, αλλά και διακριτές. Και οι δύο σχετίζονται με το απρόβλεπτο και μπορούν να θεωρηθούν σημαντικές για την πορεία της ζωής μας. Ειδικότερα, η συγχρονικότητα αναφέρεται σε σημαντικές συμπτώσεις που δε συνδέονται αιτιακά, αλλά φαίνεται να είναι συνδεδεμένες με έναν βαθύτερο και ενδεχομένως φιλοσοφικό τρόπο, ενώ το κόνσεπτ -σερεντίπιτυ- εμφανίζεται συνήθως εντός ενός αιτιολογικού πλαισίου.

Υπό αυτό το πρίσμα, από ψυχολογικής σκοπιάς, ο όρος σερεντίπιτυ σχετίζεται με γνωστικές διαδικασίες, όπως αναγνώριση προτύπων, δημιουργικότητα και δεκτικότητα. Επιπλέον, η επιστημονική έρευνα στο συγκεκριμένο πεδίο, υποδηλώνει ότι άτομα με ορισμένα χαρακτηριστικά -όπως το άνοιγμα στην εμπειρία, η περιέργεια και η αποκλίνουσα σκέψη- είναι πιο πιθανό να βιώσουν μια τέτοια κατάσταση.

Σερεντίπιτυ στην Καθημερινή Ζωή

Ο Paul McCartney εμπνεύστηκε τη μελωδία του Yesterday στον ύπνο του: «Ξύπνησα με μια υπέροχη μελωδία στο κεφάλι μου. Σκέφτηκα, αυτή είναι υπέροχη, αναρωτιέμαι τι είναι;

Σηκώθηκα από το κρεβάτι, κάθισα στο πιάνο, βρήκα το Σολ, βρήκα το Φα μινόρε 7 – και αυτό με οδήγησε στη συνέχεια στο Σι, στο Μι μινόρε και τελικά πίσω στο Σολ», εξομολογήθηκε σε συνέντευξή του στο Udiscovermusic.com⁴.

Όπως στην περίπτωση του McCartney, η επαγγελματική πορεία του καθενός συχνά καθορίζεται από ένα τυχαίο γεγονός που όμως, απαιτεί να διαθέτει γνώση και δεξιότητες προκειμένου αυτό να οδηγήσει σε μια σημαντική ανακάλυψη. Χωρίς τα πολύτιμα εργαλεία της γνώσης και των δεξιοτήτων, αυτό το τυχαίο γεγονός, θα περνούσε απαρατήρητο.

Μέσα από μια πληθώρα παραδειγμάτων, θα μπορούσαμε λοιπόν, να πούμε ότι η πιθανότητα να προκύψουν θετικά αποτελέσματα από μια απροσδόκητη παρατήρηση προϋποθέτει την καλλιέργεια ορισμένων συμπεριφορών, στάσεων και αντιλήψεων.

Αυτές οι συμπεριφορές, στάσεις και αντιλήψεις μας βοηθάνε να «στήσουμε το σκηνικό» για την εμφάνιση της κατάστασης  σερεντίπιτυ στη ζωή μας. Με ποιο τρόπο;

- Ενισχύοντας τις εμπειρίες μας: Αυτό σημαίνει συμμετοχή σε δραστηριότητες που διευρύνουν τους ορίζοντές μας, όπως εξερεύνηση νέων ενδιαφερόντων και χόμπι, συναντήσεις με διαφορετικούς ανθρώπους ή επισκέψεις σε νέα μέρη. Εκθέτοντας τον εαυτό μας σε ποικίλες εμπειρίες, αυξάνουμε τις πιθανότητες να συναντήσουμε κάτι ωφέλιμο κατά τύχη.

-Βγαίνοντας έξω από τη ζώνη άνεσης μας: Να παίρνουμε ρίσκα. Θα μπορούσαμε να ζητήσουμε αύξηση, να ξεκινήσουμε μια καινούρια δουλειά, να κάνουμε κάτι που δεν έχουμε κάνει ποτέ. Με τη διατάραξη συνηθισμένων μοτίβων καλλιεργούμε το κατάλληλο περιβάλλον και σταδιακά τη νοοτροπία που καλωσορίζει απροσδόκητες ευκαιρίες και ανακαλύψεις.

-Δίνοντας προσοχή στην παρούσα στιγμή: Η παρατήρηση λεπτομερειών του περιβάλλοντός μας, των γνωστών και άγνωστων ανθρώπων με τους οποίους αλληλεπιδράμε, των σκέψεων που μας κατακλύζουν, αυξάνει τη δεκτικότητά μας και συνάμα τις πιθανότητες να εντοπίσουμε απροσδόκητα «χαμένους θησαυρούς».

Ο όρος σερεντίπιτυ είναι κάτι παραπάνω από το να περιμένουμε παθητικά να μας χτυπήσει την πόρτα η τύχη· αποτελεί μια υπενθύμιση ότι οι πιο σημαντικές ανακαλύψεις πιθανόν κρύβονται πίσω από απρόσμενες και μη προγραμματισμένες καταστάσεις, και είναι στο δικό μας χέρι να τις εντοπίσουμε και να τις εξελίξουμε.

Φώτο άρθρου📸: "Omamori" painting by Calliang

Γράφει η Poppy Angeli