Από το 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί τη γεωργία άνθρακα (carbon farming) μέσα από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η οποία αποτυπώνεται στις στρατηγικές της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής 2023–2027. Η γεωργία άνθρακα στοχεύει στην υιοθέτηση πρακτικών που αποθηκεύουν άνθρακα, τόσο στο έδαφος, όσο και στη βιομάζα και έχουν ως αποτέλεσμα την καθαρή απομάκρυνση του CO₂ από την ατμόσφαιρα και τον περιορισμό εκπομπών CO₂ στο μέλλον.

Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται κυρίως σε γεωργικά συστήματα που περιλαμβάνουν πολυετείς δενδρώδεις καλλιέργειες, επειδή δεσμεύουν άνθρακα με υψηλότερο ρυθμό από τα υπόλοιπα. Ειδικότερα, διαπιστώθηκε ότι η καλλιέργεια της ελιάς (Olea europaea L.) υπερέχει σε σχέση με άλλες δενδρώδεις καλλιέργειες, καθώς διαθέτει βαθύ ριζικό σύστημα, υψηλή αντοχή στην ξηρασία και χαμηλές απαιτήσεις σε εισροές. Αυτά τα χαρακτηριστικά, σε συνδυασμό με την πολυετή φύση της, ενισχύουν την ικανότητά της να δεσμεύει περισσότερο CO₂.

Σύμφωνα με το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιολάδου (IOC), οι ελαιώνες καταλαμβάνουν περίπου 10,5 εκατομμύρια εκτάρια παγκοσμίως και μπορούν να αφαιρούν έως και 47 εκατομμύρια τόνους CO₂ ετησίως. Δηλαδή, κατά μέσο όρο, ένα εκτάριο ελαιώνα είναι δυνατό να δεσμεύει 4,5 τόνους CO₂ ανά έτος. Επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη τον συνολικό κύκλο ζωής του ελαιολάδου, η παραγωγή 1 κιλού μπορεί να αφαιρεί έως και 10 κιλά CO₂ από την ατμόσφαιρα.⁽¹⁾

Αξίζει να αναφερθεί ότι σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου της Jaén,⁽²⁾ οι ξηρικοί (μη αρδευόμενοι) παραδοσιακοί ελαιώνες φαίνεται να έχουν υψηλότερη ικανότητα δέσμευσης CO₂ επιτρέποντας την απομάκρυνση 5,5 κιλών ισοδύναμου CO₂ από την ατμόσφαιρα για κάθε κιλό λαδιού που τελικά παράγεται, ενώ στην περίπτωση της αρδευόμενης καλλιέργειας, αυτή η τιμή μειώνεται στα 4,3 κιλά CO₂ και στην εντατική ελαιοκαλλιέργεια  στα 2,7 κιλά ισοδύναμου CO2 για ένα κιλό λαδιού.

Αυτές οι διαφορές άλλωστε, εξηγούν και τη στροφή προς την αναγεννητική γεωργία (regenerative agriculture), μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η αναζωογόνηση του εδάφους και των αγρο-οικοσυστημάτων, με τη χρήση καλλιεργητικών τεχνικών που μειώνουν την εξάρτησή τους από εξωτερικές εισροές και ενισχύουν τη βιοποικιλότητα.

Έτσι, η ικανότητα των ελαιόδεντρων να δεσμεύουν διοξείδιο του άνθρακα αναγνωρίζεται πλέον όχι μόνο ως οικολογικό πλεονέκτημα, αλλά και ως νέα οικονομική ευκαιρία, αφού με την ποσοτικοποίηση και πιστοποίηση του άνθρακα που δεσμεύεται, οι παραγωγοί μπορούν να συμμετέχουν στην αγορά άνθρακα κκαι να πουλούν πιστωτικές μονάδες σε όσες επιχειρήσεις επιθυμούν να αντισταθμίσουν τις εκπομπές τους.

Το να ενταχθεί, όμως, ένας ελαιώνας στην αγορά άνθρακα δεν είναι μια απλή διαδικασία, αφού απαιτεί την τεκμηρίωση της ποσότητας δεσμευμένου CO₂ και την πιστοποίησή του από ανεξάρτητους φορείς σύμφωνα με το πλαίσιο Carbon Removal Certification Framework (CRCF).⁽³⁾

Συγκεκριμένα, το πλαίσιο CRCF αποσκοπεί στη θέσπιση ενιαίων και αξιόπιστων προτύπων για τη μέτρηση, την επαλήθευση και την πιστοποίηση των ποσοτήτων άνθρακα που αφαιρούνται ή αποθηκεύονται, σε όλους τους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας - συμπεριλαμβανομένης και της γεωργίας.

Προς την κατεύθυνση αυτή, σχεδιάζονται και υλοποιούνται πιλοτικά προγράμματα που στόχο έχουν την ανάπτυξη της κατάλληλης μεθοδολογίας και των απαραίτητων εργαλείων που θα επιτρέψουν στους ελαιοπαραγωγούς να υπολογίζουν με ακρίβεια το καθαρό ισοζύγιο άνθρακα των ελαιώνων τους. Για παράδειγμα, το ABSORCABOLIVO I,⁽⁴⁾ που εφαρμόζεται στην Ανδαλουσία της Ισπανίας στο πλαίσιο της δράσης 16.1.3 της Ευρωπαϊκής Σύμπραξης Καινοτομίας (EIP-AGRI), επικεντρώνεται στην ποσοτικοποίηση και εμπορία πιστωτικών μονάδων άνθρακα από παραδοσιακούς ελαιώνες βάσει της μεθοδολογίας CRCF.

Αντίστοιχα, το ευρωπαϊκό έργο SUSTAINOLIVE (2019–2023),⁽⁵⁾ το οποίο συγχρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα PRIMA της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συντονίστηκε από το Πανεπιστήμιο της Jaén, ανέδειξε το δυναμικό των παραδοσιακών μεσογειακών ελαιώνων στη δέσμευση άνθρακα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του έργου, η οικονομική απόδοση από την πώληση πιστωτικών μονάδων άνθρακα μπορεί να φτάσει τα 150–200 ευρώ ανά εκτάριο ετησίως.

Με στόχο την ενίσχυση του εισοδήματος των παραγωγών μέσω της δημιουργίας πιστωτικών μονάδων άνθρακα, το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιολάδου (IOC) ξεκίνησε πιλοτικά το έργο Carbon Balance,⁽⁶⁾ το οποίο αποσκοπεί στον υπολογισμό της ποσότητας διοξειδίου του άνθρακα που δεσμεύεται από τους ελαιώνες, καθώς και της αντίστοιχης οικονομικής αξίας σε πιστωτικές μονάδες άνθρακα.

Όπως δήλωσε ο Juan Antonio Polo Palomino, επικεφαλής του τμήματος τεχνολογίας ελαιολάδου και περιβάλλοντος του IOC: «Οι ελαιώνες, ως δένδρα με μεγάλη διάρκεια ζωής, μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στην απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα και να προσφέρουν σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη» και  πρόσθεσε  ότι: «Οι ελαιοπαραγωγοί μπορούν να επωφεληθούν οικονομικά από την πώληση πιστωτικών μονάδων άνθρακα στην εθελοντική αγορά και αναγνωρίζεται ο ρόλος τους ως διαχειριστές φυσικών οικοσυστημάτων».

✍Poppy Angeli 

Αναφορές:

(1)  International Olive Council. (2023). Olive Trees Can Help Beat Climate Change

(2)  Gómez, J.A., et al. (2023). Study: Traditional Olive Groves Absorb More Carbon

(3) European Commission. (2023). Carbon Removals and Carbon Farming

(4) EU CAP Network. (2024). ABSORCABOLIVO I Project Summary

(5) SUSTAINOLIVE Project. (2022). SUSTAINOLIVE Project - International Olive Council

(6) Olive Oil Times. (2025). Carbon Balance Project Pilot Phase