Ετικέτες βιωσιμότητας και το αποτύπωμα άνθρακα στα τρόφιμα

Γράφει η Πόπη Αγγελή (Poppy Angeli)

Στο πλαίσιο συζήτησης με αντικείμενο την αναθεώρηση των κανόνων σήμανσης των τροφίμων, βάσει της στρατηγικής “Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο”,  αναφέρθηκε μια μελέτη1 που πρόσφατα χρηματοδότησε το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Τροφίμων και Γεωργίας της Γερμανίας (BMEL)  με στόχο να κατανοήσει κατά πόσο η ολοένα και περισσότερο διαδεδομένη χρήση των διατροφικών ετικετών στα τρόφιμα δυσκολεύει τις βιώσιμες αγοραστικές επιλογές των καταναλωτών. 

Στη μελέτη εξετάστηκε η προθυμία πληρωμής των καταναλωτών για δύο επιλεγμένα προϊόντα (πλήρες γάλα και στήθος κοτόπουλου) που είχαν σημανθεί με τέσσερις διαφορετικές ετικέτες: Το Nutri-Score, μια ετικέτα 5 χρωμάτων και γραμμάτων, από το  υψηλής διατροφικής αξίας πράσινο Α έως το χαμηλής διατροφικής αξίας σκούρο πορτοκαλί Ε,  που σχετίζεται με την υγιεινή διατροφή και έχει ήδη υιοθετηθεί σε πολλές χώρες της ΕΕ (Γαλλία,  Βέλγιο,  Γερμανία,  Ελβετία,  Ισπανία,  Ολλανδία και  Λουξεμβούργο). Τη "Haltungsform", μια γερμανική ετικέτα πολλαπλών επιπέδων  που σχετίζεται με την καλή διαβίωση των ζώων εκτροφής. Την ετικέτα βιολογικού προϊόντος (organic logo) που αντιπροσωπεύει την οικολογική διαδικασία παραγωγής. Και τέλος, μια φανταστική διατροφική ετικέτα που επινοήθηκε για τις ανάγκες της έρευνας και υποδείκνυε τις εκπομπές CO2, σε  κλίμακα παρόμοια με το Nutri-Score,  ώστε να καταγραφεί η ευαισθητοποίηση του κοινού στο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής.
Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης έρευνας έδειξαν ότι οι πολύχρωμες διατροφικές ετικέτες βιωσιμότητας πολλαπλής κλίμακας που χρησιμοποιήθηκαν και συγκεκριμένα το Nutri-Score, αλλά και η ανύπαρκτη ετικέτα κλίματος, φαίνεται να έχουν υψηλό αντίκτυπο στις αποφάσεις των καταναλωτών, οι οποίοι είναι πρόθυμοι να πληρώσουν παραπάνω χρήματα προκειμένου να αποκτήσουν ένα προϊόν που φέρει ικανοποιητική αξιολόγηση με αυτές τις δύο συγκεκριμένες επισημάνσεις.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ένα προϊόν διατροφής δεν θα μπορούσε να αντέξει οικονομικά στην αγορά όταν επισημαίνεται με μια κακή αξιολόγηση  κλίματος ή μια κακή βαθμολογία Nutri-Score. 

Επίσης, προκαλεί εντύπωση ότι ενώ διαπιστώθηκε πολύ υψηλό επίπεδο αναγνωρισιμότητας για την ετικέτα επισήμανσης βιολογικών προϊόντων, ταυτόχρονα καταγράφτηκε αξιοσημείωτα χαμηλό επίπεδο εμπιστοσύνης. Η χαμηλότερη προθυμία πληρωμής από τους καταναλωτές για τα βιολογικά προϊόντα σε σύγκριση με τις παραπάνω διατροφικές ετικέτες, ίσως και να σημαίνει ότι τα βιολογικά τρόφιμα δεν θεωρούνται θεμελιωδώς καλύτερα από τα προϊόντα χωρίς ετικέτα όσον αφορά τον αντίκτυπο στο κλίμα. 

Επιπλέον, αξιοσημείωτο είναι ότι μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων εκδήλωσαν την εμπιστοσύνη τους στην εικονική ετικέτα του κλίματος, που στην πραγματικότητα είναι ανύπαρκτη. Ενδεχομένως, αυτό να οφείλεται στην ολοένα αυξανόμενη δημόσια συζήτηση για την κλιματική αλλαγή που φαίνεται ότι ευαισθητοποιεί το κοινό και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε ένα σημαντικό ποσοστό να πιστεύει ότι μια τέτοιου τύπου ετικέτα σίγουρα έχει θεσμοθετηθεί και υπάρχει. 
Είναι γεγονός ότι βάσει των δεσμεύσεων υλοποίησης της Πράσινης Συμφωνίας για την Ευρώπη και φυσικά της Συμφωνίας του Παρισιού, πληθαίνουν οι φωνές για την επιβολή ενός αξιόπιστου «Ευρωπαϊκού EcoScore», δηλαδή μιας ετικέτας που θα παρέχει στους Ευρωπαίους καταναλωτές διαφανείς πληροφορίες σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των προϊόντων που παράγονται ή πωλούνται στην αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που εκφράζουν την προθυμία των καταναλωτών να πληρώσουν για την αγορά τροφίμων που χαρακτηρίζονται από φιλική προς το κλίμα διαδικασία παραγωγής.
Έτσι, προϊόντα που η παραγωγή τους συνδέεται με  την αποψίλωση των δασών, τη ρύπανση των οικοσυστημάτων, την υποβάθμιση των εδαφών, την κακοποίηση των ζώων, την εργασιακή εκμετάλλευση, προκαλούν ήδη ιδιαίτερο προβληματισμό σε μια μερίδα των καταναλωτών, ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη η συζήτηση για το αν ένα τρόφιμο που προκαλεί περισσότερες περιβαλλοντικές ζημιές θα πρέπει να είναι πιο ακριβό, αλλά και για το κόστος που συνολικά η κοινωνία θυσιάζει για την απόκτησή του λόγω των περιβαλλοντικών του επιπτώσεων. 
Υπό αυτό το πρίσμα, άλλωστε, οι Discounters στη Γαλλία (Colruyt) και στη Γερμανία (lidl) εισήγαγαν το Eco-Score ως πιλοτικό σήμα σε γαλλικά, βελγικά και γερμανικά παντοπωλεία το 2021, ενώ και άλλες μεγάλες εταιρείες ένωσαν τις δυνάμεις τους με το όνομα "Foundation Earth" για να ξεκινήσουν ένα άλλο πιλοτικό έργο, το "Enviroscore". 
Η πιο συχνή κριτική στη διαμόρφωση αυτών των ετικετών αφορά τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται. Για παράδειγμα, αν και οι μεταφορές  αναφέρονται συχνά  ως ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός προϊόντος διατροφής, στην πραγματικότητα μπορεί να προκαλούν μόνο ένα μικρό ποσοστό εκπομπών. Έτσι, το αποτύπωμα άνθρακα μιας μπανάνας (0,7kg CO2e/ kg) που εισάγεται στην Ευρώπη από τον Ισημερινό είναι πολύ χαμηλότερο από αυτό του τυριού (21kg CO2e/ kg)  που παράγεται σε μια φάρμα κοντά στο σπίτι. Ενώ λοιπόν, από περιβαλλοντική άποψη, υπάρχουν καλοί λόγοι για να επιλέγονται τρόφιμα τοπικής προέλευσης, φαίνεται ότι ο τύπος του προϊόντος παίζει πολύ σημαντικό ρόλο καθώς, σύμφωνα με τις έρευνες, κατά μέσο όρο, περίπου το 80% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου  προκαλούνται από τις διατροφικές συνήθειες των Ευρωπαίων (στην Ελλάδα, το ποσοστό αυτό ξεπερνά το 85%) που απαρτίζεται κυρίως από τρόφιμα ζωικής προέλευσης, όπως το κρέας (βοδινό 59,6kg CO2e/ kg), τα αυγά (4,5kg CO2e/ kg) και το τυρί, τα οποία ευθύνονται για τις υψηλότερες εκπομπές CO2 κατά μήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας.
Εν κατακλείδι, είναι ξεκάθαρο ότι  ενώ η συζήτηση για τους ισχυρισμούς βιωσιμότητας στα τρόφιμα βρίσκεται σε εξέλιξη και οι ετικέτες γίνονται όλο και πιο υποχρεωτικές, οι  καταναλωτές θα κληθούν να κάνουν επιλογές που θα περιλαμβάνουν τόσο περιβαλλοντικά όσο και διατροφικά κριτήρια, στρεφόμενοι σε μια πιο υγιεινή και συνάμα λιγότερο ρυπογόνο διατροφή. Ο δρόμος βέβαια προς την κοινή αποδοχή μιας τέτοιας ετικέτας που θα βασίζεται σε αξιόπιστα δεδομένα αξιολόγησης του κύκλου ζωής ενός τροφίμου θα είναι μακρύς, αλλά τελικά η ανάπτυξή της θα αποτελέσει έναν συμβιβασμό που πολλοί παραγωγοί και ειδικά οι αγρότες, θα πρέπει να αποδεχθούν εάν θέλουν να καλύψουν τις νέες ανάγκες των καταναλωτών όπως αυτές διαμορφώνονται.

1Winnie Isabel,Sonntag, Dominic Lemken, Achim Spiller, Maureen Schulze, 2023, “Welcome to the (label) jungle? Analyzing how consumers deal with intra-sustainability label trade-offs on food”, Food Quality and Preference, Volume 104, March 2023, 10474612:40 μμ 14/7/2023

MONO NEA

Επικοινωνήστε μαζί μας για οποιαδήποτε πληροφορία

info@mononea.gr

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Και μάθετε πρώτοι τα νέα μας

Login